Георгий Свиридов — Метель (Шуурга)

Баяр цэнгэл, тэмүүлэл дүүрэн энэ вальс манай монголын шинэ жилийн арга хэмжээнд эгшиглэхгүй байна гэж үгүй. Зөвлөлт Оросын үеийн томоохон хөгжмийн зохиолчдын нэг тэрээр цасан ширхэгийн бүжгийг вальсаар илэрхийлсэн юм. Та бүхэндээ Шинэ оны баярын мэндийг хүргэе ээ.

<code
Listen or download Георгий Свиридов Метель for free on Pleer

Фирдаүси – Шах Намех

Kai_Khusrau_Shahnameh_Met_34.24.5

Фирдаүси 940-1020 он орчим Шах Намех

(Hakim Abu ʾl-Qasim Ferdowsi Tusi)

Гарал үүсэл нь тодорхойгүй Абул Касим Мансур хэмээх нэгний бичгийн нэр нь болох Фирдаүси Перс хэлний түүхнээ хамгийн агуу яруу найрагч, шүлэгч байсан хэмээн нийтээр хүлээн зөвшөөрөгддөг. Хорасан хотноо даруухан газрын эзний гэр бүлд төрсөн хэмээгддэг бөгөөд тэндээ мэдээж хэрэг Исламын урлаг, шинжлэх ухаанаас гадна сонирхолтой нь бас тийм ч түгээмэл, олон нийтийн сонирхлоыг татдаггүй байсан эртний Персийн түүх, уран зохиолоос суралцаж зэгсэн сайн боловсролтой болж авсан байна. Газнийн Шах Махмудын ордонд танигдаж явсаар (өмнөх шүлэгч нь ажлаа эхлүүлж төдөлгүй өнгөрсөн учраас) Персийн түүхийн тухай уртаа гэгчийн найраглалыг дуусгах үүргийг хүлээн авсан.
Бүрэн дуусгасан найраглал Шах Намех буюу “Хаадын шаштир” нь 60,000 сүүл холбосон хошоо мөрүүдээс бүрдэж, Персийн хаадын түүхийн хамгийн эртнийхээс эхлэн Лалын шашин ирэх хүртлэх бүгдийг багтаасан байна. Найраглалын дийлэнх хэсэг нь Зөнч Зороастерийн (Персэд лалын шашин үүсэхээс өмнөх шашныг үндэслэгч) мандал бадралаас эхлээд, эзэнт гүрнийг үндэслэгч Сайрус, Дарий нар, Герегүүдтэй хийсэн дайн, Песрийн язгууртан династуудын мандал бөхөлт, 7-р зууны хагаст задран унасан Сасанидын Вант улсаар дуугавар болж буй түүхийг нэгтгэн бичсэн бичвэр байдаг.
Гэхдээ бид Фирдаүсиг түүхч хэмээн үзэх юм бол түүнээс өмнө төрсөн түүх-бичээчүүдийн (Херодотус, Түсидидэс, Ссума Чиен) нэгэнтэй нь ч ижил байх боломжгүй юм. Түүний бичсэн түүхүүдийн бичлэгийн хэв маяг нь бусад түүхчдиййн бичсэн хэлбэрээсь жишээлбэл: Херодотусын түүхийн бичвэрийн цоглог итгэл дүүрэн чанар, Түсидидэсийн тэнгэрлэг байдал болон Ссума Чиений эмх цэгцтэй зохион байгуулалтын алийг нь үл санагдуулах аж. Энэ нэр дурдсан нөхдүүдээс илүүтэйгээр Хомерийг санагдуулах бөгөөд түүнийг туульч түүхч гэж ойлгож болно. Түүний бичлэгийн онцлог нь тэр чигээрээ хүүрнэл агаад яг л тэр өгүүлэх түүхийнхээ дэргэд нь харж суугаад тэмдэглэсэн мэт эд эс бүрийг үл орхигдуулан дурдах бөгөөд хошин үйл явдлыг ч (онигоо) хүртэл хавчуулан, уран яруугаар шүлэглэн түүхийг бичсэн нь болсон үйл явдлыг “хуурай”-гаар тоочсон бичлэгийг уураг тархинд урсан орох мэт зөөллөсөн байдаг хэмээн өрнөдийн шүүмжлэгчид дүгнэсэн байдаг.

Фирдаусигийн шүлэглэсэн түүхийг хамгаас сонирхолтой болгож байгаа гол зүйлсийн нэг нь бүрэн түүх гэж орчин үеийн шүүмжлэгчид дүгнэдэгээс ч давж гарахуйц бүтээл хийхийг зорьсон бөгөөд түүнийгээ Персийн соёлын хамгийн агуу баатар болох Рустамийн домог мэт баатарлаг үйлсээр төлөөлүүлж амьдруулсан байна. Төгс ханхүү, өндөр ухамсар үзэл бодолтой, дэгжин хээнцэр, уран яруу үг хэлтэй боловч эрэлхэг зоригт, бяр чадал жигдэрсэн дайчин баатар Рустам нь Персийн Гилгамешийн хойд дүр ч гэхэд болохоор, Херкулесийн зарим чанарыг өөртөө шингээсэн бөгөөд хааны ордны сайн багш, зөвлөхүүдээр өндөр хэмжээнд бэлтгэгдсэн зан араншинтай нэгэн юм. Тэрээр Шах Намех-ийн жинхэнэ гол дүр, баатар нь бөгөөд Персиийн дараа дараагийн хаадын дуурайл авахуйц байхуйц үлгэр жишээ гэж хэлж болно.
Фирдауси “Шах Намех”-ээ өөрийн ивээгч Махмуд Шахад зориулсан авч эзэн хаанд өөрийнхөө бүтээлээ танилцуулаад хүртэсэн өчүүхэн шан харамжаас болж урам нь ихээхэн хугарсан байдаг. Бухимдан уурсаж цөхөрсөн тэрээр гар чангатай хаанынхаа талаар шооч шүлэг бичсэн бөгөөд өтөл насандаа гэр бүлийн ферм эрхлэн суух хүртэлээ амьдралынхаа ихэнх цагийг бэдэн явагч шүлэгчийн амьдралаар өнгөрөөсөн байна.
Персийн уран зохиолд Фирдаусийн бүтээлийн ач холбогдолыг хэтрүүлэн үнэлэх боломжгүй юм. Тэрээр үг цөөн ч агуулга талбиун – шад бүрт нягт нямбай, системчлэн сүүл холбож, өндөр хэмнэлтэй шүлэглэл, дүрслэл сайтай өгүүлэмж бүхий шүлгийн цар хүрээг гарган ирсэнээрээ хойч үеийнхээ яруу найрагчдад жишиг тогтоосон. Шах Намех нь Персийн үндэсний сор бүтээл хэмээн өргөмжлөгддөг бөгөөд дөнгөж саяханыг хүртэл эгэл жирийн иргэд ч хүртэл түүнй бүтээлийн томоохон хэсгээс ишлэн ярих нь элбэг байсан аж. Лалын шашнаас өмнөх Персийн яруу алдарыг магтан дуулсанаараа Лалын даяарчлалын өмнөөс Персийн үндэсний соёл уламжлалдаа гүн хүчтэйгээр итгэн үнэмшихэд нь хувь нэмэрээ оруулсан нь эргэлзээгүй юм.

51EFv+EAp0L._SL500_

Төгсгөлд нь хэлэхэд “Шах Намех” нь олон зуун жилийн туршид Персийн хэв маягийг дуурайн дэлгэрүүлэгчид, хуулбарлагчдад дүрслэн илэрхийлэх түүхийнх нь эх үүсвэр болж ирсэн бөгөөд Рустам болон түүний хүлэг баатруудыг одоо ч хүртэл энэхүү бүтээлээр дамжуулан дүрслэн төсөөлөн зурсаар байдаг. “Шах Намех”-ийн дүрслэлт хувилбарын хамгийн шилдэг сор бүтээлийг 16-р зууны эхээр Тахмасп Шах санхүүжүүлж бүтээлгэсэн байдаг бөгөөд дэлхийн урлагийн хамгийн агуу сор бүтээл болсон энэ дүрслэлт ном нь одоо Нью Йорк хотноо Метрополитан Урлагийн Музейд хадгалагдаж байна. Монголоос бусад хөгжингүй орнуудын томоохон номын сан эсвэл музейн номын санд орвол энэ бүтээлийн хуулбарыг олж үзэж боломжтой бөгөөд хуулбарыг Houghton Shah Nameh гэсэн нэрээр хайж олох боломжтой. 1972 онд “Хаадын тухай Хааны Ном” хэмээх энэхүү тансаг бүтээлийг Метрополитаны Музейгээс эрхлэн хэвлүүлсэн бөгөөд харагдац болон мэдрэхүйн хувьд гайхамшигт эх хувьтай нь аль болохоор ойртуулахыг хичээсэн байдаг. “Шах Намех”-ийг уншсаны дараагаар энэхүү хуулбар хувийг олж үзэх юм бол  Фирдауси-гийн төрөлх газар шороо, эх орноо хайрлан хүндэлж, эрхэмлэн дээдэлдэгийг та уншин өөрөө мэдрэх болноо.

Амжилт хамгаас амттай санагддаг

Success is counted sweetest

gilbert-gaul-taps-granger

Оролдлогүй амжилтанд хүрсэнээс амжилтанд хүрээгүй ч амтлахын төлөө тэмцсэн хүнд л илүү амтлаг байдаг.

 

 

 

Success is Counted Sweetest

Success is counted sweetest
By those who ne’er succeed.
To comprehend a nectar
Requires sorest need.

Not one of all the purple Host
Who took the Flag today
Can tell the definition
So clear of Victory Continue reading

Гурван Улсын Түүх

Луо Гуон Чунг ойролцоогоор 1330-1400
Энэ түүх-зохиол нь бидний өвөг дээдэстэй нягт уялдаатай, холбоотой учир энэ зохиол Монголын залуучууд, түүхээ судлахыг хүсэгчдэд нэн чухал эх сурвалж юм. Уг түүх – ялангуяа Вэй улсын түүхийг уншихдаа үргэлж нүүдэлчнийхээ түүхийг харшуулан тунгаан уншваас зохилтой. Энэ түүхээс сэдэвлэн Хятад – Хонг Конгийн хэд хэдэн түүхэн адал явдалт кинонууд хийгдсэн байдаг.
( http://www.imdb.com/title/tt0425637/?ref_=tt_rec_tti
http://www.imdb.com/title/tt0882978/plotsummary?ref_=tt_ov_pl )
Энэ зохиолыг уншсаны дараа чухам яагаад Хятадын түүх, Хятадын төр ийм дархлаатай шингээлт сайтайгаар нүүдэлчдийн хаанчлалыг уусгаж чаддаг болсон, мөн төр барьж буй хаад сургамж-философийг хэрхэн төр барих ухаандаа тусгаж байсанг ойлгох болно. Тиймээс Хятадын философийг судлах нь ямар чухал болохыг ирээдүйд төр барих, барихад оролцохыг хүсэгч хэн бээр ч унших судлах ёстой болов уу. Өрсөлдөгчөө мэдэхгүйгээр тэдний үйлдлийг “уншиж” чадахгүй билээ. Би энэ тухай анх МУИС-ийн ОУХДС-ын овутан байхдаа Ж.Бор багшаасаа сонсож байсан  билээ, тэр үед ч манай төр улсын гадаад бодлого хүчтэй байж тэднийг талцахад нь бас нөлөөлж байсан байдаг юм. Continue reading

Stray Questions: Солонго

4242_79162338431_682403431_1728366_2489149_n

Stray Questions булангийнхаа ээлжит зочноор энэ удаад саяханаас өөрийн гэсэн өвөрмөц онцлоготой нэгэн сонирхолтой блогийг хөтөлж эхэлсэн Cолонгоoг урьж байна. Монгол, Франц, Англи, Испани 4 хэл дээр блогоо бичдэг түүний Барууны–ялангуяа Франц, Америкийн–урлаг, утга зохиолтой сайтар танилцсан нь түүний гоо зүйн өндөр мэдрэмжээс шууд харагдана. Тэр ч утгаараа уншигчдад маань түүний үзэл бодол сонирхолтой санагдах байх аа. Бидний хүсэлтийг хүлээн авч асуултуудад маань дэлгэрэнгүй хариулсан Солонгодоо баярлалаа.

1. Та хамгийн сүүлд ямар ном уншсан бэ?

Хамгийн сүүлд Милан Күндэрагийн The Joke-ийг уншсан. Харин одоо Франсис Фукуяамагийн The End of History and the Last Man-ийг уншиж байна.

2. Интернэтэд өдөрт хэр их цагийг өнгөрөөдөг вэ? Үүгээрээ та цагийг үр бүтээлтэй өнгөрөөж байна гэж үздэг үү аль эсвэл дэмий зүйлд зарцуулж байна гэж боддог уу?

Ажлын өдрүүдэд интернэтэд ойролцоогоор 8 цаг өнгөрөөдөг. Харин амралтын өдрүүдээр аль болох суухгүй байхыг хичээдэг. Юутай ч тэрхүү цагийг би үр бүтээлтэй өнгөрөөдөг гэж боддог. Учир нь: (1) Интернэт миний ажлын салшгүй хэсэг; (2) Онлайн сонин сэтгүүл, блог надад шинэ мэдлэг, мэдээлэл олж авах хамгийн чухал эх үүсвэр болдог. Тэр ч утгаараа миний хамгийн их ордог вэбсайт бол Wikipedia байх–үргэлж нэг сэдвээс нөгөө рүү дамжаад л уншаад байдаг. Үүний дээр Facebook-д өөрийн эрхгүй нэлээн их цагийг өнгөрөөдөг. Харин саяханаас блог хөтөлдөг болсон. Даан ч үүнийг үр бүтээлтэй зүйл эсэхийг хэлж мэдэхгүй юм.

3. Таны гэрийн номын санд голцуу ямар номууд байдаг вэ? Тэд нарынхаа дунд сууж байхад юу бодогддог вэ?

Гэрт маань ерөнхийдөө аав ээжийн л номууд байдаг. Миний хувьд бол хотынхоо номын сангаас номоо авч уншдаг юм. Харин яг одоогоор хөдөлгөөн ихтэй, нүүдлийн байдалтай байгаа учир ном зөөж явахаас төвөгшөөн худалдаж авахаас аль болох зайлхийдэг болоод байгаа. Ер нь бид нар шиг оюутан хүмүүст явж явж электрон ном хамгийн тохиромжтой юм шиг санагддаг. Гэсэн хэдий ч номын хуудасны тусгай үнэр, хэлбэр үзэмжийг ямар ч технологийн дэвшил орлож чадахгүй биз ээ.

Гэхдээ мэдээж байр сууцтай болхоороо өөрийн гэсэн номын санг бүрдүүлнэ. Тэр мөрөөдлийн номын санд маань La Pléiadeийн бүх номууд, мөн уран зураг, уран баримал, интерьер дизайн ба архитектурын номууд хамгийн их зай эзлэх болно. Мөн эдгээрийн дээр хэдэн сайн толь бичгүүд, философийн тайлбар номуудаас гадна Монголын уран зохиолын сонгодог болон орчин үеийн бүтээлүүд томоохон зай эзлэх нь дамжиггүй.

Дашрамд дурьдахад, миний ганц харамсаж явдаг зүйл бол Монголын одоогийн чухал шилжилтийн үед хүмүүсийн амьдралд гарч буй өөрчлөлтүүд болон улс төр, эдийн засгийн байдлын тухай–миний мэдэхээр–ном бичигдэхгүй байгаа явдал юм. Сонинд бичиж байгаа сэтгүүлчид яг болсон үйл явдал, арга хэмжээ, хууль тогтоолыг “ховлож” бичихээс цаашгүй, анализ хийх тал дээр их дутагдалтай байгаа санагддаг. Харин намайг номын сангаа бүрдүүлэх үед ийм номууд хэвлэгдсэн байгаасай даа хэмээн хүсч явдаг юм.

Эмили Дикинсон (1830–86) Бурхан бялзуухай бүрт талх хайрласан…

Эмили Дикинсоны бас нэгэн шилгийн орчлуугыг хийлээ. та бүхэн сэтгэгдэл, шүүмжээ харамгүй хуваалцана уу. Өмнө нь хийгдэж байсан орчуулгыг энэ холбоосоор үзнэ үү. Үхлийг хүлээн зогсож чадаагүй учир

Emily Dickinson (1830–86)

GOD gave a loaf to every bird,
But just a crumb to me;
I dare not eat it, though I starve,—
My poignant luxury
To own it, touch it, prove the feat 5
That made the pellet mine,—
Too happy in my sparrow chance
For ampler coveting.
It might be famine all around,
I could not miss an ear, 10
Such plenty smiles upon my board,
My garner shows so fair.
I wonder how the rich may feel,—
An Indiaman—an Earl?
I deem that I with but a crumb 15
Am sovereign of them all.
БУРХАН бялзуухай бүрт талх хайрласаан…
Бурхан бялзуухай бүрт талх хайрласаан…
Бяцхан үйрмэг л надад өгсөн.
Өлөн ходоодоо баярлуулсан
Өнчин болжморын тавиландаа хөөрөхдөө
Үйртэс минийх болсон хувь зохиолыг
Үнэмшиж, өмчилж, хүртэхийн
Өлсгөлөн тансаглалдаан автан
Үмхэлж зүрхлэсэнгүй тул – зэлмүүхэн явдаг би.
Магад өлбөрөл хаа сайгүй ноёлох ч
Миний эргэнэг дүүрэн байна
Инээд хөөр ширээ хүрээлэн буй нь
Их багагүй бүгд сонсогдон сууна.
Худалдаачин – Язгууртан? – баячуудын
Хэрхэн мэдэрч буйг хэлж би мэдэхгүй авч
Үртэсхэн төдийг хүртсэн ч би бээр
Үлдсэн бусдаас илүү тэнгэрлэгээ мэдэрлээ.

Рэнэ Декарт 1596-1650

“Аргын талаарх хүүрнэл”

Түүний ном бүтээл дэлхийг өөрчлилсөн 10 номын нэгд ордог, тоо, физик, гүн ухаан гээд түүний бүтээл, ухааны үзүүр хүрээгүй салбар цөөн, гэхдээ тэр хэн байсан бол, ямар зохиол нь хамгийн агууу вэ? Хамтдаа энэ талаар ярилцая.

Декартыг “орчин цагийн философийн эцэг” хэмээн олонтаа үзэх нь бий. Хэдийгээр тэгж үзэхгүй байж болох тохиолдол байх ч түүний зохиол нь яах аргагүй уншууртай тансаг найруулгай байхаас гадна өөрийн тайлбарласан, жишээлсэн эх сурвалждаа математик гаргалгаа гарган тодорхой болгож өгсөн байдгаараа уншигчдын сонирхлыг зүй ёсоор татдаг. Continue reading

Монгол Бадарчин “Амай” Орчин Цагийн Монгол Марко Поло, Тансан Лам уу?

Монголын уран зохиол гэхээр таны тархинд “Болор Цом”, түүхэн хэдэн жүжиг, хайр сэтгэл хар санаа бүхий хэдэн зохиол л бууж байгаа байх. Хэдийгээр Монголын уран зохиол зогсонги байдалд орсон ч энэ ертөнцөд донсолгоо болсон үйл явдлууд тохиосоор байна. Монголын уран зохиолын түүхэнд шинэ хуудас нээгдэхээр үйл явдал болоод даруй жилийн нүүрийг үзэж байна. Монгол Бадарчин хочтой Амай буюу Золбаярын дэлхийгээр аялсан түүх, түүнтэй тохиолдсон адал явдал, аян замын тэмдэглэл юм. Тэрээр зүгээр нэг аялагч байсангүй, Монголын уран зохиолд аялалын тэмдэглэл-бүтээл хэвлэгдэж гарч байгаагүй бөгөөд үүгээрээ Амай зөвхөн дэлхийг тойрон аялаад ирсэн биш харин тэрхүү туршлагаа бусадтай хуваалцахаар үзэг цаас нийлүүлсэн суусан үйлс нь уран зохиолд цоо шинэ арга барил, хэв маяг бүхий бүхэл бүтэн чиглэлийг нээж өгсөн гавъяатай юм.

Николай Васильевич Гоголь 1809 – 1852

Амьгүй албатууд
Зохиолдоо өгсөн нэр нь айхтар сонирхол  татаад байхаар гарчиг биш л дээ. Та хэрвээ унших юм бол дээрх нэр томъёо нь Оросын хамжлагат ард нас нөгчихөд нь татварын данснаас хасалгүй дараагийн хүн амын толлого болтол татварын бүртгэлд “амьд” авч явж байгаа байдлыг хэлсэн хэрэг. Ном нь ч бас гарчиг шигээ “үхмэл” биш л дээ.
Гоголь ч өөрөө бас тийм ч их анхаарал, сонирхол татахаар зохиолч байсангүй. Тэрээр тарчиг гэр бүлд өсөж, бага залуу насаа “бусдын адил” бус харин ч хүнд хүчир туулж, багш, төрийн албан хаагч, жүжигчин ч хүртэл болж үзсэн нэгэн. Богино амьдралынхаа эцэс хүртэл тэрээр “зандан” хэвээр байсан бөгөөд амьдралынх нь сүүлийн хэдэн жилд шашны хэнээрхэл оюун ухааныг нь манантуулсан байна. Зохиолчын хувьд тэрээр алдар сууг хангалттай хүртэж байсан ч ном, жүжгийн зохиолынх нь талаарх цахилгаан мэт хурдан магтаал, сайшаалаас эмээж түгшиж эхэлсэн байдаг. Европоор зорилгогүй тэнүүлчилж, Ариун Газарт учир шалтгаангүйгээр даяанчилж ч хүртэл үзсэн нэгэн. Continue reading

Эдгар Аллан Пөү 1809-1849

Богино өгүүлэгүүд болон бусад бүтээлүүд

Пөү хамгийн агуу зохиолчдын жагсаалтанд ороод байхгүй байж болох ч хамгийн аз жаргалгүй нэгэнд бол яах аргагүй тооцогдоно. Тэр бол эс тоогдож-эс хүндлэгдсэн суутны билэг тэмдэг.
Түүнтэй нэг цаг үед амьдарч байсан хүмүүс нь ойлгож чадаагүйгээс амьдрал азгүйтэл, бүтэлгүйтлээр дүүрэн байсны дээр түүний өөрийнх нь гамшигтай гэж хэлж болохоор араншин, сул дорой байдал нь нөлөөлжээ. Хэрмэл жүжигчний хүү тэрээр ажил үйлс нь цэцэглэн хөгжиж байсан худалдаачны ивээлд өсөж хүмүүжсэн хэдий ч боломж гарвал түүнтэйгээ хэрэлдэж, маргалддаг байж. Виржиниагийн Их Сургууль, Уэст Пойнтод суралцаж эхэлсэн авч нөгөө л “бүтэлгүйтэл”-ээсээ болж орхиход хүрч байсан байна. 23 настай үеэлтэйгээ гэр бүл болсон авч эхнэр нь залуудаа өөд болсон нь түүний мөхлийнх нь гол хөшүүрэг байсан байх. Түүний шүлгийн эхний боть нь хэнд үнэлэгдээгүй. Тэрээр чадварлаг сэтгүүлч байсан авч амжилттай нэгэн болоход хангалттай зохион байгуулалт түүнд заяасангүй. Цөхрөнгөө барсан, төлөвшөөгүй мөн бүрэн дүүрэн хайр дурлалтай ч учирсангүй. Хар тамхи, архи, ачаалалтай илүү цагаар ажиллах, ядуурал энэ бүгд түүний амьдралын салшгүй хэсэг байсан. Тэрээр илэрхий азгүйтэл, зовлонт байдал дунд өөд болсон. Бидний таницлсан уншсан болон цаашид танилцах бүхий л зохиолчдоос тэр хамгийн гунигтай амьдралаар амьдарчээ. Зүдэрч явсан Свифт ч хаа очиж найз нөхөдтэй, тэднийхээ талархал бахархалыг хүлээн явсан нэгэн. Пөүд тийм зүйл огт байсангүй.

Continue reading